درمان گوژپشتی و کیفوز از طریق ورزش

خمیدگی بیش از حد طبیعی انحنای فوقانی ستون فقرات  پشتی را گوژپشتی، پشت گرد یا کیفوز می نامند.کیفوز به دو صورت کیفوز مادرزادی و کیفوز اکتسابی دیده می شود. کیفوز ممکن است علاوه بر ظاهر بدی که در بدن فرد ایجاد میکند باعث مشکلات تنفسی، درد مزمن پشت و گردن و همچنین کاهش اعتماد به نفس افراد شود. از این رو در این مقاله به مساله کیفوز و درمان آن می‌پردازیم.

کیفوز را به لحاظ منطقه گرفتار به دو نوع تقسیم می کنند:

عمومی و موضعی

کیفوز عمومی

این نوع کیفوز در تمام طول مهره ها دیده می شود.

کیفوز موضعی

کیفوز در منطقه محدودی از ستون مهره ها دیده می شود، مثل کیفوز پشتی. 

کیفوز را به لحاظ اینکه با حرکات اصلاحی قابل اصلاح باشد یا نباشد به دو نوع تقسیم بندی می کنند:

۱-کیفوز برگشت پذیر یا کیفوز متحرک

مثل کیفوز ناشی از ضعف عضلات و یا کیفوز جبرانی که با حرکات اصلاحی قابل برگشت است.

۲-کیفوز  برگشت ناپذیر یا کیفوز ثابت

این نوع کیفوز با حرکات اصلاحی قابل اصلاح نیست.مثل کیفوز ناشی  از بیماری روماتسیمی جمود ستون مهره ها.تغییر شکل کیفوز در زنان بیشتر از مردان  دیده می شود.نظر به اینکه عارضه کیفوز ، عضلات در پشت دچار کشیدگی می شوند. معمولا" این افراد از درد پشت شکایت می کنند. نوع شدید این بیماری قوز نام دارد و از روی لباس قابل رؤیت است. این نوع کیفوز به ناحیه کوچکی از ستون مهره ای محدود است.در این ناهنجاری بخش کوچکی از ستون مهره ها(در حد فاصل دو تا سه مهره)به صورت زاویه دار بیرون می زند.در نوع خفیف تر این عارضه انحنا جزئی تر است و در سطح کل مهره های پشتی وجود دارد.این ناراحتی که به گوژپشتی برگشت پذیر معروف است، عمدتاً باید با وسایل ارزشیابی مطالعه و بررسی شود.کوفتگی و احساس درد در قسمت قفسه ی سینه خصوصاً هنگام تلاش و فعالیتهای جسمانی نیز از علایم این ناهنجاری است.استفاده غلط از میز و صندلی، وضعیت های کاری غلط ، وضعیت غلط در هنگام خوابیدن ، کیفوز جبرانی در اثر لوردوزاولیه ، کیفوز مادر زادی، کیفوز جوانی ( بیماری شوئرمن)، کیفوز پیری، سل استخوانی، بیماری های روانی مثل افسردگی، بیماری نی خیز رانی ، ضعف عضلات پشت ، ضعف عضلات نزدیک کننده کتف ها به ستون فقرات ( عضلات متوازی الاضلاع )، تقویت بیش از حد یا کوتاهی عضلات سینه ای کوچک.

اما آن چه تشدید کننده این ناهنجاری در ورزشکاران مختلف از جمله بازیکنان بسکتبال ، ژیمناست ها و وزنه برداران است ، تقویت بیش از حد عضلات سینه ای و کوتاهی این عضلات است .این گروه از ورزشکاران دارای ناهنجاری گوژپشتی زمانی که با قدرت و شدت زیاد ، عمل باز کردن و دور کردن بازو انجام می دهند ، شدیدا مستعد دررفتگی قدامی بازو هستند ، علت مستعد شدن به دررفتگی بازو در این ناهنجاری این است که در شرایط طبیعی سطح مفصلی استخوان کتف ( حفره گلونوئید ) و سر استخوان بازو تطابق نسبتا خوبی دارند و زمانی که این ناهنجاری اتفاق می افتد.

سطح مفصلی استخوان کتف به سمت قدام تمایل بیشتری پیدا می کند و در این حالت تطابق سر استخوان بازو و سطح مفصلی استخوان کتف به سمت قدام تمایل بیشتری پیدا می کند و در این حالت تطابق سر استخوان بازو و سطح مفصلی استخوان کتف در قسمت قدام مفصل بازو کم می شود و بنابراین وقتی شخص حرکت ابداکشن ، اکستنشن همراه به اکسترنال روتیشن را انجام می دهد شرایط مناسبی برای دررفتگی بازو به سمت قدام پیش می آید.

عوامل ایجاد ناهنجاری کیفوز:

کیفوز برگشت پذیر یا کیفوز متحرک

با توجه به نوع ناهنجاری عوامل آن نیز متفاوت است.معمولاً گوژپشتی برگشت پذیر بر اثر رعایت نکردن بهداشت حرکتی،بد نشستن،موقعیت شغلی نامناسب و استفاده از وسایلی مانند میز و صندلی نامناسب در بلند مدت ایجاد می شود.عوامل دیگری مثل ضعف عضلات را نیز می توان علت این عارضه دانست. چنانچه در فردی دو یا چند عامل ایجاد صدمه،مثل ضعف عضلانی و کار با میز نامناسب در زمان طولانی وجود داشته باشد، بیشتر دچار صدمه می شود.تحقیقات نشان داده است که این ناهنجاری بیشتر مشکل دختران نوجوان است و غالباً سه الی شش مهره ی ستون فقرات در این ناهنجاری چنین هستند.

کیفوز برگشت ناپذیر یا ثابت

این نوع تغییر شکل همانطور که گفته شد با استفاده از حرکات اصلاحی نمی تواند بر طرف شود.علل این نوع کیفوز عبارت است از: شکستگی  هایی متعدد در ستون مهره ها، جمود ستون مهره ها ، بیماری شوئرمن و بیماری سل ستون مهرها

انواع کیفوز:

کیفوز مادرزادی:نارسایی در تشکیل تمام یا قسمتی از سطح قدامی مهره ها و اختلال در جدا شدن قسمت قدامی  مهره های مجاور هم، باعث ایجاد کیفوز مادرزادی می شود.

کیفوز جوانی:نوعی کیفوز ثابت و کمانی است که در حدود سنین بلوغ بوجود می آید. علت آن تغییر شکل گوه ای در یک یا دو مهره است که تغییرات مشخصی را در کلیشه رادیولوژیکی ایجاد می کند. هر دو جنس دختر و پسر به طور مساوی دچار این ناراحتی می شوند و سنین شیوع بین ۱۳ تا ۱۷ سالگی است. کیفوز در طول ۶ الی ۹ ماه ثابت می شود و یک حس درد موضعی وجود دارد.

کیفوز پیری:علل کیفوز پیری را می توان چند مسأله دانست، از جمله: پوکی استخوان، کیفوز منتقل شده از دوران جوانی، گوژپشتی حقیقی، کیفوز ناشی از سل ستون مهره ها.

عوارض ناهنجاری:این ناهنجاری ممکن است از دو لحاظ اثر نامطلوب داشته باشد

الف)شکل ظاهری: در اثر افزایش قوس ناحیه ی پشت،شانه ها و پشت به عقب می روند و گردن و سر به جلو می آیند.شکم تا حدودی می افتد و در نتیجه نمای کلی بدن از حالت طبیعی خارج می شود که خود می تواند پیامد های روانی نامطلوبی داشته باشد.

ب)عوارض فیزیولوژیک: قوس ناحیه ی پشتی به کمک انحنای دنده ها و جناغ  حفره ی استخوانی را به وجود می آورد که امکان فعالیت قلب و دم و بازدم را تسهیل می کند.به هم خوردن این تعادل باعث محدودیت در این قفسه می شود و در نتیجه امکان فعالیت طبیعی این اندامها با مشکل مواجه می شود.به ویژه زمانی که فرد فعالیت شدیدتری داشته باشد،ریه ها دم و بازدم عمیقتر و فضای بیشتری برای فعالیت نیاز دارند.در این افراد محدودیت قفسه سینه کاهش ظرفیت قلب و گردش خون را به دنبال دارد که این خود آستانه ی خستگی فرد را پایین می آورد.

در کل می توان گفت عوارض ناشی از کیفوز :

    ایجاد ظاهری  ناخوشایند

    کوتاهی ارتفاع تنه فرد

    افزایش فشار روی مهره ها

    گرفتگی عضلات

    درد در ناحیه پشت

    کاهش تحرک ستون مهره ها

    کاهش میزان باز شدن قفسه سینه

    آسیب های عصبی

افزایش سطح اسید لاکتیک خون،افزایش مرحله ی اول وام اکسیژن ،تأخیر مرحله ی برگشت ضربان قلب به حالت اولیه،همچنین کاهش حجم تنفسی نتیجه ی وضعیت بدنی غیر مطلوب است"به نظر می رسد در مجموع ناهنجاری های ستون فقرات پشت گرد بیشترین نقش را در ایجاد موارد فوق داشته باشد.با توجه به اینکه این ناهنجاری به صورت آرام ادامه پیدا می کند تا زمانی که رشد اسکلت متوقف می شود لازم است در شرایط و سنینی که رشد بدن سریع است توجه بیشتری به این موضوع بشود و مطابق دستور پزشک از محافظ کمری استفاده شود.

پیشگیری و درمان کیفوز

در پیشگیری این ضایعه عواملی مثل درجه ی ناهنجاری،سن،وضعیت شغلی و توانمندی جسمانی ‌مؤثر است.چنانچه این ناهنجاری خفیف باشد با حرکات جسمانی قابل پیشگیری است.اما اگر ناهنجاری از نوع ثابت باشد و یا اساساً در اثر بیماری خاص ایجاد شده باشد باید با پزشک مشورت شود.

اصول کلی حرکات: طراحی برنامه ی حرکات برای پشت گرد باید به گونه ای باشد که سه هدف عمده ی زیر را تأمین کند:

جنبش پذیری مناسبی در طول ستون فقرات،به ویژه مهره های پشتی ایجاد کند.

عضلات سینه ای را که در نتیجه ی این عارضه به شدت منقبض و کوتاه شده اند،کشیده و منعطف کند.

عضلات ناحیه ی خلفی پشت(ذوزنقه،متوازی الاضلاع،راست کننده های ستون فقرات)تقویت شوند.

حرکات اصلاحی کیفوز

هدف: ایجاد جنبش پذیری در ستون فقرات

روش اجرا: در حالت ایستاده با پاهای نیمه باز دست ها را در بالای سر مستقیم نگه دارید و بالاتنه را به سمت راست و چپ خم کنید.چندین مرتبه این حرکت را انجام دهید.تمرین را می توان در حالی که دست ها در پشت سر قرار می گیرند به سمت جلو و عقب نیز انجام داد.

هدف:توسعه انعطاف و کشش در عضلات ناحیه ی سینه

روش اجرا: بایستید سپس کمر خود را خم کنید دست ها را روی وسیله ای متناسب با ارتفاع تهیگاه(میز،نرده با صندلی)قرار دهید.سپس سعی کنید ناحیه ی بالاتنه خصوصاً قفسه ی سینه به سمت پایین قوس داده شود.به حالت اولیه برگردید.حرکت را چند بار تکرار کنید.

هدف:ایجاد انعطاف و کشش در عضلات ناحیه ی سینه

روش اجرا: این تمرین دو نفره به دو صورت نشسته و ایستاده انجام می شود. دو نفر پشت به یکدیگر قرار می گیرند و دست های یکدیگر را در حالی که به بالای سر کشیده شده است می گیرند.شروع حرکت به این ترتیب است که یک نفر با خم کردن تنه ی خود نفر دیگر را به پشت خود می کشد،سپس به حالت استراحت بر می گردد و فرد دیگر همین حرکت را تکرار می کند.بهتر است این حرکت ابتدا نشسته و سپس ایستاده انجام شود.

هدف: تقویت عضلات پشت و شانه ها

روش اجرا:روی شکم دراز بکشید و در حالی که پاها کاملاً کشیده است دست ها را به سمت جلو و بالای سر نگه دارید.دست ها و سینه را به آرامی از روی زمین بلند کنید و دوباره به آرامی به حالت اولیه بر گردید.سعی شود در اجرای این حرکت پاها روی زمین ثابت باشد.حرکت را تکرار کنید.

فرد رو به شکم می خوابد و دست ها را یا پشت کمر به همدیگر قفل می کند و یا در پهلو قرار می دهد.سپس سر و سینه را از زمین بلند می کند و برای چند لحظه در این وضعیت نگه می دارد.

بهترین توصیه برای افراد مبتلا به کیفوز خفیف این است که زیر سر خود بالش نگذارند. اگر شخص نتواند خود به تنهایی و به راحتی این ناهنجاری را اصلاح کند بهتر است حرکات اصلاحی با مشورت توسط متخصص ستون فقرات شروع شود.

برخی از این حرکات به این شرح هستند :

۱ ) شخص به پشت دراز می کشد در این حالت یک بالش در ناحیه پشتی قرار داده شده و از شخص در خواست می شود که روی بالش به پشت فشار آورده و درمان گر می تواند به قسمت بالای سینه وی فشار وارد کند

۲ ) شخص ایستاده ، درمان گر از قدام او را بغل کرده با قلاب کردن دست ها دور سینه فرد ، با سینه خود به سینه او فشار وارد می کند

۳ ) شخص به شکم دراز کشیده یک بالش در زیر شکم وی قرار داده می شود در این حالت از وی در خواست می شود دست های خود را روی زمین قرار داده و سر و سینه خود را بالا می آورد

۴ ) در همان وضعیت قبل دست های خود را در طرفین بدن قرار داده و سر و سینه خود را بالا می آورد

۵ )در همان وضعیت یک دست خود را جلو آورده و سر و سینه خود را بالا می آورد

۶ ) در همان وضعیت دو دست خود را جلو آورده و سر و سینه خود را بالا می آورد

۷ ) در همان وضعیت وزنه ای را به دست وی داده و از او درخواست می شود سر و سینه خود را بالا بیاورد

آموزش وضعیت های صحیح برای درمان کیفوز

صحیح ایستادن:باید یاد بگیرید که در حالت ایستاده، بدن خود را در وضعیت صحیح نگه دارید تکرار این حالت و حفظ بخشهای مختلف بدن در راستای طبیعی، موجب بهبود تغییر شکل بدنی می شود.

صحیح خوابیدن:فرد باید به پهلو بخوابد و ارتفاع بالش زیر سرش را هم اندازه با ارتفاع شانه هایش انتخاب کند. بعضیها عادت دارند وقتی به پشت می خوابند از بالش های بلند و یا چند بالش استفاده کنند که در دراز مدت، تغییر شکل بدنی به صورت کیفوز به وجود می آید.

وضعیت صحیح کار:سعی کنید در هنگام انجام کارهای روزانه حتما بدن را در وضعیت صحیح خود قرار دهید، مثلا نشستن بر روی صندلی کمر به صورت صاف و عمود قرار بگیرد، یا در کارهایی نظیر جارو زدن که باید در وضعیت نیمه خمیده باشید، کمر را به صورت تحدب خم نکنید بلکه کمر به صورت صاف و با زاویه دادن به زانو و ران کمی به جلو متمایل شوید.