ستون فقرات محور استواری است که تنه حول آن شکل گرفته و جمجمه را بر بالاترین نقطه بدن قرار داده و ساختار مهمی بنام نخاع را حمایت میکند. این ساختمان از 24 مهره مجزا و 9 مهره به هم چسبیده تشکیل شده است. شایعترین علت مراجعه مردم به علت مشکلات کمر به پزشک، کمردرد است. ستون فقرات ممکن است به مشکلات دیگری مانند خشکی و کاهش انعطاف پذیری و یا تغییر شکل یا آسیب های ناشی از ضربه مبتلا گردد.
آناتومی ستون مهره (ستون فقرات)
ستون فقرات ساختمانی است که از سر تا لگن امتداد دارد و تنه در اطراف آن شکل گرفته است. این ساختمان از استخوان ها، عضلات، و دیگر بافت ها تشکیل شده است.
ستون فقرات یا ستون مهره یا اسپاین Spine از بیش از سی استخوان کوچک تر به نام مهره Vertebrae تشکیل شده است که روی یکدیگر قرار گرفته اند. در اطراف مهره ها عضلات، لیگامان ها، اعصاب و دیسک بین مهره ای قرار گرفته اند. کل ستون فقرات از بالا تا پایین چهار قسمت دارد که در هر کدام از آنها مهره ها نه در امتداد یک خط مستقیم، بلکه به شکل یک قوس هستند. پس ستون فقرات از چهار قسمت قوسی شکل تشکیل شده است که عبارتند از :
قوس بالایی که در زیر سر قرار گرفته است، قوس گردنی یا سرویکال Cervical بوده و تحدب آن به سمت جلو است این قوس از 7 مهره تشکیل شده است. این مهره ها را از بالا به پایین و از یک تا هفت بصورت C1-C7 نامگذاری میکنند.
قوس وسطی را قسمت سینه ای یا توراسیک Thoracic میگویند که تحدب به سمت عقب دارد و از 12 مهره تشکیل شده است. قفسه سینه یا قفسه صدری در اطراف این 12 مهره تشکیل شده است. مهره های سینه ای را از بالا به پایین و از یک تا دوازده بصورت T1-T12 نامگذاری میکنند.
قوس پایینی همان قسمت کمری یا لومبار Lumbar است که به سمت جلو تحدب دارد و از 5 مهره تشکیل شده است. این ناحیه وزن تنه را تحمل کرده و کمردرد بیشتر در این محل احساس میشود. مهره های کمری را از بالا به پایین و از یک تا پنج بصورت L1-L5 نامگذاری میکنند.
قسمت خاجی یا ساکروم Sacrum که از به هم چسبیدن چند مهره کوچک درست شده است. استخوان خاجی یا ساکروم 5 مهره به هم چسبیده است. این استخوان جزیی از حلقه لگن است پس ستون فقرات از طریق مهره های خاجی یا ساکروم به لگن متصل میشود.
مهره های ستون فقرات نسبت به هم حرکت میکنند و این حرکت در محل دیسک بین مهره ای و مفاصل بین زوائد مهره ای ایجاد میشود. بدین ترتیب ستون فقرات میتواند به سمت جلو و عقب و طرفین انحنا پیدا کند.
دیسک بین‌مهره‌ای
یک دیسک بین مهره‌ای به صورت بالشتک یا صفحه‌ای بین دو جسم مهره در ستون فقرات قرار می‌گیرد و فشارهایی را که به ستون مهره‌ها وارد میشود، تعدیل میکند؛ بنابراین دیسک‌های بین مهره‌ای همانند یک واشر یا کمک‌فنر، ضربات وارده به ستون فقرات را مهار میکنند.
این عناصر به هنگام اعمال فشار، قابلیت تغییر شکل داشته و بدین طریق شدت ضربات را کاهش می‌دهند. شکل اصلی دیسک‌ها زمانی که تحت فشار نباشند، کروی است؛ ولی هنگامی که در حد فاصل مهره‌ها قرار می‌گیرند، تحت تأثیر فشار وارده، پهن می‌شوند و شکلی تخم مرغی به خود می‌گیرند. دیسک‌ها در ناحیه کمری (لومبار) به علت تحرک زیاد، ارتفاع بیشتری دارند. دو دیسک بین مهره‌ای L4-L5 و L5-S1 (قسمت پایینی کمر) که از تحرک بالایی برخوردار هستند، نسبت به دیسک‌های فقرات کمری فوقانی ضخامت بیشتری دارند.
از وظایف مهم دیسک‌های بین مهره‌ای، آسان‌سازی حرکات در ستون فقرات است که به سه صورت اصلی خم شدن (فلکسیون) صاف شدن (اکستانسیون) و چرخش طرفی (روتاسیون) انجام می‌گیرد که حرکت خم شدن ممکن است به سمت جلو یا طرفین باشد.
اجزای دیسک بین مهره‌ای
هر دیسک بین مهره‌ای شامل دو قسمت است:
- بخش مرکزی بنام هسته دیسک که نرم و آبدار است. به این قسمت، نوکلئوس پالپوزوس میگویند. هسته دیسک ژله مانند و نیمه‌جامد بوده که حاوی مواد زیر است:
هسته دیسک یک بخش قابل اتساع است. دیسک‌های بین مهره‌ای در طول روز مقداری از آب خود را از دست می‌دهند و در نتیجه کوتاهتر شده، ولی با استراحت دوباره به طول اولیه خود برمی گردند. براین اساس، ممکن است به‌طور طبیعی اختلاف قدی حدود ۲ سانتی‌متر از صبح تا عصر ایجاد شود.
- بخش محیطی که هسته دیسک را دربرمی گیرد. این قسمت، حلقه فیبری یا آنولوس فیبروزوس نامیده میشود. بخش محیطی، حلقه‌ای فیبری غضروفی (فیبروکارتیلاژ) است.
خاصیت ارتجاعی دیسک بین مهره‌ای بستگی به کافی بودن مقدار آب موجود در هسته مرکزی و سالم بودن حلقه لیفی آن دارد.فشارهای اعمال شده به هسته دیسک به بخش محیطی دیسک بین مهره‌ای انتقال می‌یابد. از این نظر، بخش محیطی در حفاظت از قسمت مرکزی نقش دارد.
آسیب دیسک بین مهره‌ای
آسیب دیسک بین مهره‌ای به علت ضربات یا تغییرات تدریجی ناشی از افزایش سن (فرایند پیری) و عمدتا بعلت فشار اتفاق می‌افتد. فشارهای وارده به ستون فقرات ممکن است منجربه پارگی فیبرهای بخش محیطی دیسک گردد که نتیجه آن بیرون زدگی قسمتی از هسته دیسک است. به بیرون زدگی هسته دیسک و آزاد شدن آن، فتق دیسک بین مهره‌ای میگویند. به دلیل تحرک زیاد در ناحیه کمری، دیسک‌های این قسمت از ستون مهره‌ها بسیار آسیب‌پذیر هستند. بیشترین موارد فتق دیسک بین مهره‌ای ناحیه کمری، در دیسک‌های L4-L5 و L5-S1 اتفاق می‌افتد که با فشار بر روی ریشه‌های عصبی L5 و S1 همراه می‌گردد.
ضایعه دیسک بین مهره‌ای با افزایش سن بیشتر میشود. فرایند پیری از طریق کاهش مقدار آب موجود در قسمت هسته دیسک، از خاصیت ارتجاعی آن می‌کاهد. همچنین خاصیت ارتجاعی بخش محیطی دیسک بین مهره‌ای که از حلقه فیبری غضروفی تشکیل شده‌است، با افزایش سن کاهش می‌یابد که در برخی از افراد ممکن است سریعتر از زمان مورد انتظار رخ دهد. کاهش خاصیت ارتجاعی بخش محیطی و مرکزی دیسک بین مهره‌ای، یک عامل مهم آسیب آن محسوب می‌گردد.
ارتباط میان حرکات دیسک و مفاصل بین مهره‌ای
نکته‌ای که باید توجه داشت این است که حرکات دیسک بین مهره‌ای در هماهنگی با مفاصل بین مهره‌ای پشتی صورت می‌گیرد؛ بنابراین، اختلال در حرکات هر یک از آنها، منجربه نقص عملکرد حرکتی در دیگری می‌گردد.
امروزه مدرن ترین، پیشرفته ترین و جدید ترین روشهای درمانی روز دنیا، همچنین بهترین و مناسب ترین تکنیک های عمل های بسته و کم تهاجمی جهت مشکلات درد کمر، دیسک و سیاتیک توسط دکتر داوود محمودی جراح مغزواعصاب و ستون فقرات در ایران و جهت همه بیماران داخل و خارج کشور ارایه میشود.
حتما قبل از اقدام به جراحی باز با ایشان مشورت کنید. شاید شما هم مثل هزاران بیمار دیگر ایشان، بدون انجام جراحی باز، درمان شوید!